DE VORM ZAL U TOEGEWORPEN WORDEN
Overture: enkele voorbeelden
Voorbeeld 1
Men moest een speciale auto-aansteker ontwerpen, omdat een lucifer of zakaansteker te gevaarlijk was. Het werd uiteindelijk een klein onhandig ding en verloor snel. Een lange ketting aan de aansteker was misschien effectiever geweest.
Voorbeeld 2
Rond het jaar 1989 bedacht grafisch ontwerper Hans van der Kooy een lijnnetkaart voor het Amsterdams Gemeentevervoersbedrijf. De kaart werd binnen 2 jaar uit de roulatie genomen, omdat niemand er wijs van werd.
In New York speelde zich eerder hetzelfde probleem af met de ondergrondse. Deze is ontworpen door Massimo Vignelli in 1977. Het werd in 1979 vervangen door een topografische oplossing van John Taurenac.
Een studiegroep van de TU Delft heeft in die periode in hun verslag gewezen op de mogelijke oorzaken:
Door schematisering van de werkelijkheid wordt de echte werkelijkheid in de war gebracht. Bij bijvoorbeeld trams en bussen is herkenbaarheid heel belangrijk. In Londen worden buslijnnummers daarom ook op gewone stadsplattegronden weergeven (Britse architect Andrew Holmes).
Voor het gemak van de toeristen ontworp de studiegroep een metro kaart die topografisch correct was weergegeven en daarbuiten alleen schematisch.
Voorbeeld 3
In 1986 verongelukte ruimteveer Challenger bij de lancering op Cape Canaveral. Hierbij kwamen 7 astronauten om het leven. De oorzaak lag vermoedelijk bij een fout aan een afdichting, een rubberen O-ring.
In het rapport van de commissie was een grafiek zichtbaar met mankementen aan deze ringen bij eerdere lanceringen. Toen werden ze wel ontdekt.
Edward Tufte is van mening dat, als de gegevens duidelijker getoond waren, een zichtbaar verband was geweest tussen de kans op falen van de ringen en de lage temperatuur. Door een duidelijke grafiek had de ramp voorkomen kunnen worden.
Voorbeeld 4
Er is sprake van een onjuist of gebrekkig inzicht bij ontwerpers in bruikbaarheid. Om het mooier te zeggen: Hun conceptueel model deugde niet (onder andere de ingang van het voormalige station Maliebaan in Utrecht en de entree van de Kunsthal in Rotterdam).
Voorbeeld 5
De tijd op een Swatch-horloge is moeilijk te ontdekken.
Voorbeeld 6
Vaak is de ontwerper de tekst liever kwijt dan rijk en overheersen zijn kunstzinnige inspiraties. Voorbeelden zijn de vinden in de hedendaagse grafisch vormgeving.
Voorbeeld 7
Rond het jaar 1980 had vliegtuigfabriekant Fokker problemen met zijn deuren. Na onderzoek bleek dat cabinepersoneel dat niet bekend was met Fokker-toestellen, de ingewikkelde sluitingshandelingen niet begreep.
TU Delft werd gevraagd om naar de bedieningsinstructie te kijken. De onderzoekers lieten merken dat deze verbeterd moest worden, maar de problemen werden ook veroorzaakt door te ingewikkelde sluitingsmechanismen waardoor een verbeterde instructie toch onhandig zou blijven.
Vorm of functie?
'1+1 kan in vormgeving soms ook 3 zijn.'
Josef Albers
Een product kan zelf visuele informatie geven, zoals een klok, kalender, plattegrond, grafiek, computer, etc.
'Function can have any form'. Afgeleid van het bekende credo 'form follows function'.
Van begin af aan was er al spraakverwarring over de begrippen functionaliteit en schoonheid, want ook emotie en sociale en culturele behoeften zijn bepalend voor de functie.
Er is bij vormgeving steeds sprake van 3 verbonden elementen:
- Firmitas (duurzaamheid, sterkte)
- Utilitas (nuttigheid, bruikbaarheid)
- Venustas (bekoorlijkheid, schoonheid)
3B formule: Betrouwbaarheid, Bruikbaarheid en Bevrediging. Deze 3 B's dienen zich onderling te verhouden om een goed produkt op te kunnen leveren. Daarvoor is een eenvoudige grafiek ontwikkeld: een stervorm bestaande uit drie assen in de vorm van een soort thermometers, waarom de relatieve grootte per eigenschap van een produkt kan worden uitgezet.
Vormgeving heeft de unieke mogelijkheid om informatie:
- te benadruken of af te zwakken
- Te vergelijken of er rangorde in aan te brengen
- te groeperen of te sorteren
- te selecteren of weg te laten
- herkenbaar te maken of te laten verrassen
- op onderhoudende wijze te presenteren
Dus het conceptuele model: Zo eenvoudig, helder en eenduidig mogelijk
De presentatie: Rijk aan detail
Vorm of functie?
'form follows function'
Louis Sullivan 1896
Visuele informatie
Allereerste grafiek uit de 14e eeuw: Nicolas Oresme, bisschop van Lisieux.
Beeld is niet 'gemakkelijker', maar vooral beknopter, compacter, overzichtelijker en, als het goed gedaan is, indringender.
Visueel woordenboek: ongeveer 2000 symbolen en een bijbehorende 'visuele grammatica', waarmee men 'mededelingen kan doen die vrijwel terstond, in een oogopslag, kunnen worden begrepen.'
Grafische voorstellingen zijn onderdeel van statistische informatie geschikt voor het weergeven van veranderingen, trends en verhoudingen, met name: cartografie, pictogrammen, illustraties en tekst. De keuze van deze beeldmiddelen hangt vooral af van de mate van abstractie van de informatie.
Franse cartograaf en geograaf Jacques Bertin beschrijft in zijn boek Semiologie Graphique uit 1973 de basiselementen van visuele informatie: Grootte, toonwaarde, textuur, richting, kleur en vorm.
Hiërarchische variabelen kunnen we verbeelden door middel van: grootte en toonwaarde
Onderscheidende variabelen via: kleur en vorm
Ondersteunende beeldelementen: kleurvlakken, lijnen en kaders.
Grafische variabelen
Hulde aan het alledaagse
Ontwerpers van grafische gebruiksproducten zouden zich meer moeten laten beïnvloeden door de visuele rijkdom van alledaagse producten.
Experiment of vakmanschap
Er moet ook ruimte worden gegeven voor de inhoud van de informatie. Het belang van informatie wordt snel onderschat.
Ontwikkelingen
Met de grootschalige introductie van micro elektronica, toepasbaar in vrijwel elk denkbaar product, is het aantal funcites per product duizelingwekkend gestegen. Bediening van eenvoudige apparaten zijn ingewikkeld geworden, gevolg dikke handleidingen.Visuele informatie maakt gebruik van nieuwe beeldvormen die ontstaan in fotografie, film, stripverhalen, en (technische) tekeningen (close-up, beelduitsnede, bewegingsuggestie, perspectief en projectie). Overbodige details moeten er uit worden gelaten. Gebruikers moeten de handelingen kunnen volgen en begrijpen.